Sygnały myśliwskie

Sygnały myśliwskie

Sygnalistyka myśliwska jest tak stara jak samo łowiectwo. Narodziła się kilkadziesiąt tysięcy lat temu, w epoce kamiennej. Stworzyła ją praktyczna konieczność porozumiewania się: na grubego i niebezpiecznego zwierza można było polować jedynie w wielkiej grupie. Konieczność komunikowania się między sobą poszczególnych uczestników łowów dała początek sygnalistyce łowieckiej. Z czasem do wartości czysto użytkowej sygnałów doszedł ich walor obrzędowy i artystyczny. Dzisiejsze sygnały to połączenie wszystkich trzech sfer, w jakich funkcjonują sygnały – komunikacyjnej, obrzędowej i artystycznej.

Najstarsze archeologiczne szczątki myśliwskich instrumentów liczą sobie ok. 30 tysięcy lat. Są to pozostałości po kościanych piszczałkach. Rozwój sygnalistyki był ściśle związany z rozwojem instrumentów muzycznych. Kolejny etap, po kościanych piszczałkach, to myśliwskie instrumenty sygnałowe wykonane z rogów zwierząt. Stąd ich współczesna nazwa – rogami nazywa się instrumenty sygnałowe wykonane z metalu. Początek sygnałów granych na rogach, na naszych ziemiach, sięga epoki starożytnej. Ówczesne rogi myśliwskie, wykonane najczęściej z rogów zwierząt żyjących na danym terenie, rzadziej z rogów zwierząt obcych, np. bawołu, przetrwały w niezmienionej formie do czasów współczesnych. Można było z nich wydobyć kilka niskich, głuchych w swej barwie, ale donośnych dźwięków, Pozwalało to na układanie prostych, kilkutonowych melodii (z rogu Wojskiego nie dało się wydobyć takiego bogactwa dźwięków, jakie opisał w „Panu Tadeuszu” Adam Mickiewicz).

Około XV wieku równolegle z rogami naturalnymi zaczęły funkcjonować instrumenty myśliwskie wykonane z metalu. Można było wydobywać z nich więcej dźwięków o czystszej barwie i donioślejszym brzmieniu.

Największy rozwój sygnalistyki łowieckiej w Polsce przypada na czasy od późnego średniowiecza do końca XVIII wieku. Był to czas największych puszczańskich łowów, organizowanych przez dwór królewski, książęta i magnaterię. Tamtejsza sygnalistka myśliwska obejmowała przynajmniej sto różnych sygnałów.

Sygnalistyka łowiecka w Polsce upadła wraz z utratą niepodległości. Ubożenie właścicieli dóbr, spowodowało ograniczenie wielkich łowów, a sygnalistka łowiecka wraz z innymi elementami tradycji narodowej, np. sokolnictwem, nie były akceptowane przez zaborców.

Współczesna sygnalistka łowiecka bierze swój początek w przełomie XVIII i XIX wieku. Wywodzi się z Niemiec, jak zresztą większa cześć naszej obrzędowości łowieckiej. Dziś w kniejach słychać prawie wyłącznie nieduże instrumenty blaszane, tzw. rogi Plessa. Rzadziej grają duże rogi francuskie, używane tradycyjnie do polowań konnych, stąd ich nazwa rogi par force. Sporadycznie odzywają się tradycyjne rogi, wykonane z rogu dużych zwierząt, np. bawołu.

Do dziś zachowało się w tradycji polowania, wraz z zapisem nutowym, przynajmniej 60 sygnałów myśliwskich. Oczywiście większość z nich zatraciła rację bytu, np. sygnał „Przywołanie kobiet”. Na współczesnych polowaniach gra się poniżej 30 sygnałów. Faktyczną popularnością cieszy się jednak zaledwie kilkanaście z nich. Sygnały łowieckie tak dziś, jak i 300 lat temu możemy generalnie podzielić na sygnały informacyjne i obrzędowe – uroczyste. Pierwsze z nich nadal wypełniają rolę przekaźnika praktycznych informacji między uczestnikami polowania, kolejne podkreślają uroczysty charakter wydarzenia bądź sytuacji, jaka zaistniała na polowaniu.

Sygnały, które dziś rozbrzmiewają w polskiej kniei to:

„Pobudka” – sygnał grany np. na dwudniowych polowaniach, budzi myśliwych ze snu,
„Powitanie” – sygnał uroczysty, wita uczestników łowów,
„Zbiórka myśliwych – wzywa uczestników polowania do odprawy przed polowaniem,
„Apel na łowy” – sygnał natury bardziej obrzędowej niż praktycznej,
„Naganka naprzód” – sygnał dla kierownika naganki, jeden z nielicznych sygnałów obwarowany przepisami rozporządzenia „Zasady wykonywania polowania”, informuje o rozpoczęciu pędzenia. Istnieje również wiele sygnałów porządkowych dla naganki, przekazując jej polecenia: szybciej, wolniej, prawe, lewe skrzydło, równaj itp.
„Zakaz strzału w miot” – kolejny sygnał zawarty w aktualnych przepisach łowieckich – naganka jest za blisko, wolno strzelać wyłącznie poza miot,
„Koniec pędzenia, rozładuj broń” – trzeci i ostatni sygnał przystający do przepisów łowickich, nakazuje bezwzględne rozładowanie broni, po tym sygnale nie wolno strzelać nawet poza miot.

Kolejną grupą są sygnały grane na śmierć zwierza. Jest ich kilkadziesiąt. Praktycznie gra się kilkanaście odpowiadających kilkunastu gatunkom zwierząt. Granie tych sygnałów po ostatnim miocie, gdy zwierzyna leży już na pokocie, to tzw. otrąbienie pokotu. Sygnały z tej grupy nie tylko informują o wynikach polowania, ale przede wszystkim są wyrazem czci i hołdu oddawanych zwierzynie, które żegna się z knieją. Najpopularniejsze sygnały to: „Jeleń na rozkładzie”, „Daniel na rozkładzie”, „Sarna na rozkładzie”, ”Dzik na rozkładzie”, „Lis na rozkładzie”. O ptactwie łownym na rozkładzie informuje jeden sygnał, wspólny dla wszystkich gatunków ptaków łownych „Pióro na rozkładzie”.

Jeśli w trakcie łowów dokonywana jest uroczystość myśliwskiego pasowania – sygnalista gra „Pasowanie”. Sygnałem kończącym łowy jest „Koniec polowania”. Niekiedy właśnie na koniec polowania grany jest też sygnał „Halali”. To sygnał o bardzo starym rodowodzie, wywodzącym się z obrzędowości polowań konnych. Grano go w kulminacyjnej fazie takich łowów, w chwili, gdy psy dopadały ściganego jelenia.

Najbardziej uroczystym sygnałem jest „Darz bór” pełniący rolę myśliwskiego hymnu.

Źródło: Marek Ledwosiński „Łowiec Polski”

Posłuchaj

Apel na łowy

https://www.youtube.com/watch?v=Fm7yyVBLL0k&index=2&list=PL061F2AE4EA7B2A20

Naganka naprzód

https://www.youtube.com/watch?v=75aSjl-Ifk4&index=4&list=PL061F2AE4EA7B2A20

Powitanie

https://www.youtube.com/watch?v=qsNQxD5cb3Y&index=7&list=PL061F2AE4EA7B2A20

Darz Bór

https://www.youtube.com/watch?v=8_x_HJBgD3w&list=PL061F2AE4EA7B2A20&index=8

Dzik na rozkładzie